Vooraf

De uitvinding van de stoommachine in de 18e eeuw maakte het mogelijk om handkracht en trekdieren te vervangen door machines. De stoommachine zorgde voor een omschakeling van het handmatig vervaardigen van goederen naar het machinaal vervaardigen van goederen: de industriële revolutie.
In deze opdracht staat de industriële revolutie centraal.

Aan het eind van de opdracht kun je

• motiveren waarom dat aan de industriële revolutie een agrarische revolutie vooraf ging.
• argumenteren waarom de uitvinding van de stoommachine gezien kan worden als het begin van de industriële revolutie.
• in eigen woorden uitleggen dat de industriële revolutie begon in Engeland.
• een oordeel geven over de werkomstandigheden van arbeiders in de fabrieken.

Eindproduct
Als eindproduct maak je een collage over het leven van een arbeidersgezin in de 19e eeuw.

De antwoorden op deze vragen schrijf je in je schrift of typ je in OneNote.

Het overschot aan arbeidskrachten op het platteland maakte de industriële revolutie mede mogelijk. Er waren immers arbeiders genoeg die de fabrieken in de steden konden bemannen.

Op de afbeelding zie je een thuiswever in Brabant, een schilderij van Vincent van Gogh. Tot het begin van de 20e eeuw trof je ook op het Nederlandse platteland deze vorm van thuisarbeid aan.

Slechte omstandigheden - Sociale kwestie

In vrijwel elk land waar fabrieken werden gebouwd, trokken mensen van het platteland naar de stad (verstedelijking). De fabrieken hadden immers veel mensen nodig dus de werkgelegenheid in de steden was groot. 
Het leven in de stad was erg moeilijk. De werkomstandigheden waren slecht en een goede betaalbare woning vinden was praktisch onmogelijk. Arbeidersgezinnen leefden in zeer armoedige omstandigheden. 

Opdracht 1

Agrarische revolutie
Ga naar de Kennisbank geschiedenis en lees de inleiding en bestudeer de twee pagina's van het onderdeel 'Het platteland en de agrarische revolutie'.

KB: Platteland en agrarische revolutie

In het onderdeel wordt gesproken van een agrarische revolutie die aan de industriële revolutie vooraf gaat. Omschrijf de veranderingen die in die periode op het platteland plaatsvonden.
Denk aan veranderingen op het gebied van:

• het gebruik van machines
• het verbouwen van gewassen
• enclosures
• thuisarbeid

Opdracht 2

Stoommachine
Ga opnieuw naar de Kennisbank geschiedenis en bestudeer nu het onderdeel over de 'Stoommachine'.

KB: Stoommachine

KB: Fabrieken 2

Bekijk ook de volgende twee videos over de werking van stoommachines:

Video: Thomas Newcomen

Video: James Watt

Beantwoord de volgende vier vragen:

1. Wat was het grootste voordeel van de uitvinding van de stoommachine?
2. Waarop draaiden de stoommachines?
3. Waarom werden ze van ijzer en staal gemaakt?
4. Waarvoor werden de eerste treinen vooral ingezet?

Opdracht 3

Groot-Brittannië
Bestudeer de volgende vier gegevens over het Groot-Brittannië van rond 1800:

1. Groot-Brittannië was een wereldrijk met koloniën over de hele wereld.
2. In Groot-Brittannië bevonden zich grote steenkool- en ijzerertsvoorraden.
3. Door de ontwikkelingen in de landbouw was er sprake van een groot aantal werkloze boeren.
4. Door de (zee)handel was er een groep zeer rijke burgers ontstaan.

Voor het ontstaan van de industriële revolutie moest een land aan een aantal voorwaarden voldoen. Er moesten bijvoorbeeld voldoende grondstoffen (a), kapitaal (b), arbeid (c) en afzetmarkten (d) aanwezig zijn.

Leg uit dat de situatie in Groot-Brittannië gunstig was voor het ontstaan van de industriële revolutie. Doe dat door in de tabel hieronder bij iedere voorwaarde (a t/m d) een of twee van de genoemde gegevens op te schrijven.

Opdracht 4

Arbeiders in fabrieken
Met de komst van de stoomlocomotief schoten in heel West-Europa fabrieken als paddenstoelen uit de grond. Het maakte immers niet meer uit waar ze stonden. Steenkool en ijzererts konden nu snel en goedkoop per trein worden aangevoerd.
Ga opnieuw naar de Kennisbank geschiedenis en bestudeer het onderdeel over de omstandigheden waarin mensen werkten in de fabrieken.

KB: Slechte omstandigheden

Bekijk ook de volgende videoclip.

Video: Fabrieksarbeiders

Als je naar www.google.nl gaat en je tikt als zoekterm 'industriële revolutie' in en je kiest voor 'afbeeldingen' vind je duizenden afbeeldingen die te maken hebben met de industriële revolutie. Verzamel een aantal afbeeldingen die samen een goed beeld geven van de werk- en leefomstandigheden van de arbeiders ten tijde van de industriële revolutie.

Opdracht 5

William Radcliffe
De Engelse textielfabrikant William Radcliffe (1761-1842), beschrijft zijn loopbaan vanaf zijn vroege jeugd in Mellor, in de buurt van Manchester:

Toen ik nog te jong was om te weven, leerde mijn moeder mij het spinnen van katoen en het oprollen van vlas en katoenen draden voor mijn vader en broers, die aan het weefgetouw zaten. Daar verdiende ik mijn brood mee, tot mijn vader mij oud genoeg vond om zelf achter een getouw te gaan zitten. Na een paar jaar kon iedere oppassende jongeman voldoende overhouden om zich als fabrikant te vestigen. Er waren maar weinigen, die durf genoeg hadden zich aan een dergelijke onderneming te wagen. Ik was een van de weinigen. Nog vóór ik twintig was, had ik mij op de hoogte gesteld van alle verbeteringen in het verwerken van katoen. En toen ik op mijn 24e trouwde, wist ik voldoende van het vak om met mijn spaarduitjes een eigen bedrijf op te zetten. Vier jaar later had ik een bloeiende zaak met veel arbeiders in dienst. Twaalf jaar later, in 1801, wees onze balans uit, dat we een kapitaalbezit hadden van 11.000 pond. Ik bezat ook nog een landgoed in Mellor, (…) en uit de pacht kreeg ik 350 pond per jaar.

Een historicus gebruikt deze bron om aan te tonen dat de industriële revolutie naast economische veranderingen ook sociale veranderingen tot gevolg heeft gehad.

Ondersteun deze conclusie door:

• een economische verandering van de industriële revolutie te noemen die uit deze bron blijkt en
• een sociale verandering door de industriële revolutie te noemen die uit deze bron blijkt.

Opdracht 6

Fabrieksarbeiders
In 1886 besluit het Nederlandse parlement een onderzoek te doen naar de leefomstandigheden van de arbeiders. Op 10 september 1887 verschijnt Poppe Corzaan, 25 jaar, (voormalig) fabrieksarbeider te Sappemeer, voor de onderzoekscommissie:

Vraag: Zijt gij niet van de papierfabriek afgeraakt bij gelegenheid van de werkstaking die daar verleden jaar heeft plaats gehad? Kunt gij ons ook vertellen wat aan die werkstaking is voorafgegaan?

Antwoord: Vooraf moet ik zeggen dat het niet waar is dat ik met de werkstaking van de fabriek gekomen ben; ik zou kunnen bewijzen dat ik reeds plusminus zes maanden vóórdat de werkstaking is uitgebroken, weg ben gegaan.

Vraag: Wij wensen slechts te vernemen wat er voorgevallen is. Is er niet een verzoek gedaan om vrijstelling van de zondagnachtarbeid?

Antwoord: Ja, ik heb een verzoekschrift aan fabrikant Scholten opgesteld dat inhield: het beleefde verzoek om vrijdom van arbeid te krijgen van zondagsavonds zes uur tot 's maandagsochtends zes uur. Door het langdurig werken 's nachts gingen de arbeiders natuurlijk dadelijk slapen en om zes uur 's avonds moest er weer gewerkt worden zodat men gedurende de zondag niets aan het huisgezin had, want men deed niets dan slapen en werken.

Vraag: Wat heeft de heer Scholten op het verzoek geantwoord

Antwoord: Ik heb het verzoekschrift geschreven op verzoek van enkele werklieden. Ik had geen bezwaar om het te schrijven omdat het redelijk was. Het werd door 65 arbeiders ondertekend. Het werd opgezonden en wij kregen een antwoord. De opzichter Jongman zei dat ons verzoek voorlopig niet ingewilligd kon worden omdat er te veel werk was. Later als de nieuwe papiermachine in werking zou zijn, zou men bovendien nog wel een dag in de week behalve de zondag vrij kunnen geven. Ik vermoed dat dit doelde op overproductie. De opzichter Jongman verzocht nogmaals de ondertekenaars door hun handtekening te verklaren wie al dan niet met dit antwoord van de heer Scholten genoegen namen. Ik heb toen een tweede stuk opgesteld. Dit stuk werd getekend door 45 arbeiders. Toen dat tweede geschrift ingezonden was, liet de opzichter Jongman het in het honderd lopen. Ik geloof niet dat het stuk reeds aan de heer Scholten kon zijn opgezonden. De opzichter liet de beide ploegen op het kantoor komen en begon daar te donderen. Hij zei dat wie genoegen nam met de voorwaarden van de fabriek konden blijven, maar dat de anderen de poort uit moesten. Hij voegde daarbij: “Jullie worden allemaal zeker brodeloos”. Toen durfden zij niet meer.

Vraag: Dus allen namen toen genoegen met de voorwaarden van de heer Scholten?

Antwoord: Ja, maar ik kreeg mijn ontslag omdat ik het verzoekschrift geschreven had.

1. Het probleem waar het parlement onderzoek naar doet, is bekend geworden onder de naam Sociale Kwestie. Leg kort uit welk verband er bestaat tussen de Sociale Kwestie en de industriële revolutie.
2. De bron laat zien hoe de machtsverhoudingen tussen arbeiders en werkgevers rond 1890 waren. Omschrijf deze machtsverhouding en gebruik daarbij een voorbeeld uit de bron.
3. In de bron wordt gesproken van een nieuwe papiermachine. Deze modernisering kan leiden tot verbetering van de omstandigheden voor arbeiders, maar ook tot verslechtering.
   Leg de twee mogelijke gevolgen van modernisering uit met het voorbeeld van de nieuwe papiermachine uit de bron.

Opdracht 7

Eindproduct: collage
Als eindproduct van deze opdracht maak je een collage over de werk- en leefomstandigheden van een arbeidersgezin in de 19e eeuw.

De collage moet duidelijk maken dat:

• de woonomstandigheden in een arbeiderswijk armoedig waren.

• het werk in een fabriek vaak zwaar en gevaarlijk was.

• er sprake was van kinderarbeid.

Natuurlijk gebruik je bij het maken van de collage de afbeeldingen die je in
stap 4 hebt verzameld.

Klaar?

Laat de collage en de presentatie beoordelen door je docent aan de hand van de rubrics.

Collage maken

Een collage bestaat uit knipsels die op een ander papier geplakt zijn en samen een nieuwe afbeelding vormen.