Vooraf

Vanaf 1500 ontdekten Europese reizigers grote gebieden in Azië en Amerika die tot dan toe onbekend waren. In deze gebieden konden grote winsten worden gemaakt door handel overzee. Zo begon de macht van Europa zich over de wereld uit te breiden.

Aan het eind van deze opdracht kun je

• twee uitvindingen noemen en uitleggen waarom deze uitvindingen de Europese expansie mede mogelijk maakten.
• uitleggen wat het doel was van de Europese expansie overzee.
• illustreren wat de gevolgen waren van de Europese expansie overzee.
• met voorbeelden aantonen hoe Europeanen de nieuw ontdekte gebieden exploiteerden.
• argumenteren waarom de ontdekkingsreizen belangrijke gevolgen hadden voor de hele wereld.

De antwoorden op deze vragen schrijf je in je schrift of typ je in OneNote.

Uitvindingen

Een aantal technische uitvindingen in de tweede helft van de 15e eeuw maakte het makkelijker om op zee je plaats te bepalen.

Er kwamen betere schepen, betere en meer gedetailleerde kaarten en betere navigatie-instrumenten.

Het werd mogelijk om de wereld in kaart te brengen. Naast een goede technische uitrusting was er natuurlijk moed nodig om het onbekende tegemoet te treden.

Lees verder om enkele van deze uitvindingen te bekijken:

Gevolgen van ontdekkingsreizen en indianen

Spanjaarden die in Midden- en Zuid-Amerika de voet aan land zetten waren bezeten van de verhalen over enorme goudvoorraden in het rijk van de Azteken. In Tenochtitlan vonden de Spanjaarden enorme goudschatten. De stad werd door het Spaanse leger met de grond gelijkgemaakt. Op de puinhopen werd een nieuwe stad gebouwd: Mexico-stad. Spaanse kolonisten vestigden zich in Zuid-Amerika. Zij gingen de gebieden besturen. Ook brachten ze de christelijke godsdienst en de Spaanse taal en cultuur naar Zuid-Amerika.

Plantages
Het klimaat in Midden- en Zuid-Amerika was erg gunstig voor landbouw.    
Er werden grote plantages aangelegd met producten die goed te verhandelen waren zoals tabak, cacao, suikerriet, katoen en koffie.

De indianen ondervonden de gevolgen van de ontdekkingsreizen persoonlijk. Grote en machtige indianenrijken zoals die van de Azteken, de Inca's en de Maya's werden door de Spanjaarden weggevaagd.

Met een klein legertje konden de Spaanse veroveraars de indianen redelijk gemakkelijk de baas. De indianen waren onder de indruk van het uiterlijk en de vuurwapens van de blanken. Ook de paarden die ze meebrachten, maakten grote indruk.

Ontdekkingsreizen

De ontdekkingsreizen werden ondernomen om routes naar nieuwe handelsgebieden te ontdekken. Een route naar Azië was daarbij het hoofddoel. Het was echter niet duidelijk of zo'n route wel bestond.

Expedities vertrokken in alle windrichtingen. De reizen naar het zuiden leidden uiteindelijk tot de kortste route: eerst naar het uiterste puntje van Afrika en daarna weer 'omhoog'.

Lees verder om te lezen over verschillende ontdekkingsreizigers:

Routes

Alle routes en gebieden samengevat.

Opdracht 1

Inleiding
Aan het eind van de 15e eeuw was de wereld buiten Europa nog praktisch onbekend terrein. Van Afrika was alleen de noordkust verkend door de Portugezen.
Portugezen en Spanjaarden maakten in de 15e eeuw ontdekkingsreizen. De westkust van Afrika werd in zuidelijke richting verkend om een doorgang te vinden naar lucratieve handelsgebieden in Azië.

Lees in de Kennisbank geschiedenis het onderdeel over de uitvindingen die het ontdekken van de wereld makkelijker maakten en beantwoord de drie vragen.

KB: Uitvindingen

1. Waarom was het werk van cartografen staatsgeheim?
   1. Anders zou hun leven in gevaar komen door aanvallen van vijandelijke schepen.
   2. Anders zouden andere landen kunnen profiteren van de kennis van de handelsroutes.
   3. Anders zouden de kaarten gebruikt kunnen worden zonder dat ervoor betaald was.
2. Waarom maakten de Portugezen geen gebruik van de landroute om handelswaar in Indië te kopen?
   1. De landroute naar Indië was in die tijd nog niet bekend in Europa.
   2. De landroute was lang en gevaarlijk zodat daarmee geen winsten gemaakt konden worden.
   3. De landroute werd geblokkeerd door vijandelijke volken.
3. Wat is een astrolabium?
   1. Een instrument waarmee men de positie van de sterren kon meten om op zee te navigeren.
   2. Een werkplaats voor sterrenkundigen die de zeeroutes bestudeerden.
   3. Een uitvinding waarmee men voor het eerst de snelheid van de zeestromingen kon meten.

4. Bespreek je antwoorden met een klasgenoot.
   Komen jullie er niet uit, vraag dan hulp aan de docent.

Opdracht 2

Ontdekkingsreizen en exploitatie

Lees nu in de Kennisbank de informatie over de ontdekkingsreizen en de exploitatie van de ontdekte gebieden.

KB: Ontdekkingsreizen
KB: Exploitatie

Maak de drie vragen.

1. Welke ontdekkingsreizigers moeten in de zinnen hieronder worden ingevuld. Kies uit: Bartolomeüs Diaz, Ferdinand Magalhaes, Christophorus Columbus en Vasco da Gama.
   • .... 1 .... zocht een westelijke route naar Indië.
   • .... 2 .... ontdekte Kaap de Goede Hoop.
   • .... 3 .... voer als eerste Portugees naar Indië.
   • .... 4 .... reisde als eerst rond de aarde.
2. Wat zijn voorbeelden van 16e-eeuwse handelsgewassen uit Amerika?
   Kies meer dan één antwoord.
   • katoen
   • zijde
   • suikerriet
   • wol
   • cacao
   • tabak
3. Op welke manieren gingen de Europeanen de nieuw ontdekte gebieden exploiteren?  Kies meer dan één antwoord.
   • Door indianen als slaven te verhandelen.
   • Door handelsposten te stichten langs Indische kusten.
   • Door plantages te beginnen waar handelsproducten werden verbouwd.
   • Door fabrieken op te richten waar winstgevende producten werden gemaakt voor de Europese markt.

Opdracht 3

Specerijenhandel
De handel in specerijen uit Azië volgde tot ongeveer 1500 een landroute. Met karavanen werd de kostbare handelswaar naar de kust van de Middellandse Zee gebracht.
Een koopman in Venetië (Italië) schrijft in 1508 in zijn dagboek:

6 oktober 1508
(Het bericht van) de aankomst van de Portugese zeilschepen (in de havens van Portugal) deed de prijzen van allerlei soorten specerijen en van overige oosterse koopwaren dalen. De Italiaanse kooplieden waren de wanhoop nabij. Zij wisten niet meer wat zij moesten doen. Enerzijds stuurden de Arabieren, om hun tussenhandel te begunstigen, valse berichten rond over zogenaamde Arabische overwinningen op de Portugezen. Anderzijds werd er uit Portugal gemeld dat Portugezen een Arabisch schip met een aantal rijke kooplieden aan boord, gekaapt hadden.

De bron laat zien dat er rond 1508 een grote verschuiving plaatsvindt in de specerijenhandel.
Gebruik de informatie uit de bron.

1. Welke kooplieden hadden de specerijenhandel in handen vóór 1508?
2. Wat verandert er rond 1508 waardoor de Portugezen kooplieden de specerijenhandel konden gaan beheersen?

Opdracht 4

Manuel I
De Portugese ontdekkingsreiziger Pêro Vaz de Caminha schrijft, na zijn aankomst in het tegenwoordige Brazilië op 23 april 1500, in een brief aan de Portugese koning Manuel I:

Dinsdagochtend gingen we weer aan land om meer brandhout en water te halen. Er waren elegant beschilderde inboorlingen. Ze werken niet, telen geen vee, er is hier geen koe, geen os, geen geit noch enig ander dier dat gewend is aan de levenswijze van de mens. Ze eten slechts knollen die hier overvloedig groeien, en de zaden en vruchten die de bodem en de bomen zelf voortbrengen. (…)

Vandaag, vrijdag 1 mei, gingen we met onze vlag aan land. We begaven ons naar de zuidkant van de rivier, waar de plek ons beter leek om het kruis met de wapenschilden en de vaandels van Zijne Majesteit op te stellen. Vervolgens droeg pater Enrique de mis op. De Indianen die daar waren gingen bij ons zitten of knielen, zoals ook wij deden. (…) Nicolau Coelho had tinnen kruisen meegebracht, die hij vervolgens stuk voor stuk aan hen uitdeelde. (…)

Dit land dat wij tot de zuidelijke punt hebben bezocht en waarvan we de noordelijke punt vanaf ons schip kunnen zien, moet zo groot zijn dat het een kustlijn van 60 of 65 zeemijlen moet hebben. Het binnenland leek zeer groot. Tot op heden zijn we er niet achter gekomen of er goud of zilver is, of enig ander metaal. Dit land is ongerept en als men het wil benutten, kan men er alles laten groeien, dankzij de zoete wateren die het heeft.

Op deze wijze, mijnheer, bericht ik Zijne Majesteit wat ik in dit land heb gezien.

De bron laat zien dat ontdekkingsreizigers zowel economische als godsdienstige motieven hadden.
Geef met behulp van de bron een voorbeeld van een economisch motief en een voorbeeld van een godsdienstig motief.

Opdracht 5

Nederlandse ontdekkingsreizigers
In deze opdracht maakte je kennis met vier beroemde ontdekkingsreizigers. Er waren er nog veel meer! Ook Nederlanders hebben een aandeel geleverd in het ontdekken van onbekende gebieden. Hun namen kom je nog steeds tegen in de atlas. Zoek eens uit welke ontdekkingen in de loop van de tijd door Nederlanders zijn gedaan.

Gebruik hiervoor de lijst van ontdekkingen op Wikipedia.

• Zoek alle Nederlandse ontdekkingen op uit de 15e, 16e en 17e eeuw en maak daarvan een lijst in een Word document.
• Nummer de ontdekkingen op je lijst. Zet ze in chronologische volgorde.
• Zoek of download een wereldkaart. Zet die onder je lijst of print hem uit.
• Zet de nummers van Nederlandse ontdekkingen op de juiste plaats op je kaart.
• Gebruik hiervoor een atlas of Google Maps.

Opdracht 6

Eindproduct
Je gaat samen met een klasgenoot een quiz maken.
Je quiz gaat over de vier ontdekkingsreizigers uit deze les: Columbus, Diaz, Da Gama, Magalhaen.

• Maak per ontdekkingsreiziger 4–6 vragen en antwoorden over belangrijke kenmerken van zijn ontdekking. De informatie kun je in de les vinden, maar ook op betrouwbare websites.
• Je kunt de taken verdelen: één zoekt informatie, de ander maakt de vragen.
• Noem je quiz: Ontdekkingsreizen door [naam] en [naam].

Klaar?
Activeer de quiz.
Maak de quiz van een ander en zorg dat anderen jouw quiz kunnen vinden.
Laat de quiz ook beoordelen door je docent.

Quiz maken