Vooraf

De periode 1780-1795 staat in Nederland bekend als de periode van 'Crisis in de Republiek'. In deze periode kwam een nieuwe politieke groep naar voren, die tot dan toe nauwelijks een stem had gehad in het bestuur. Deze kritische burgers noemden zich 'patriotten'.
In deze opdracht staan de patriotten centraal.

Aan het eind van de opdracht:

• kun je in eigen woorden verklaren waarom het aan het eind van de 18e eeuw economisch niet meer zo goed ging in Nederland.
• kun je in eigen woorden uitleggen waarom de orangisten en de patriotten tegenover elkaar stonden.
• kun je met voorbeelden aantonen dat de patriotten werden geïnspireerd door de ideeën van de Verlichting en de Amerikaanse Revolutie.

De antwoorden op deze vragen schrijf je in je schrift of typ je in OneNote.

Crisis in de Republiek

De Republiek ging ten onder en dat kwam door de heerschappij van de stadhouder. Dat vonden tenminste de patriotten, die gegrepen waren door de verlichtingsidealen vrijheid, gelijkheid en broederschap. In 1795 kregen ze hulp uit Frankrijk, waar in 1789 de revolutie had plaatsgevonden. De stadhouder werd voor altijd verjaagd.

In de tweede helft van de achttiende eeuw leek de Gouden Eeuw van de Republiek voorgoed voorbij. Als handelsnatie was de Republiek overvleugeld door Engeland. De financiële sector groeide weliswaar, maar die kon de grote werkloosheid niet oplossen. In de internationale politiek telde de Republiek ook nauwelijks meer mee. Dat werd pijnlijk duidelijk in de Vierde Engelse Oorlog (1780-1784), waarin de Republiek geen partij meer bleek voor Engeland.

Langzamerhand kwamen ook nieuwe elementen in de discussie naar voren. Zo begon het nationaal gevoel, een gevoel van trots op het land, steeds meer een rol te spelen. Mensen voelden zich niet alleen meer inwoner van een stad of streek, maar ook burger van het vaderland, dat zich volgens de patriotten dan ook als politieke eenheid zou moeten organiseren. Een twistpunt daarbij vormde de vraag hoe burgers in de politiek vertegenwoordigd moesten worden.

Patriotse burgers organiseerden zich in ‘vrijkorpsen’, een soort verenigingen van gewapende burgers, om de macht over te nemen. Stadhouder Willem V voelde zich niet meer veilig in het patriotse Den Haag en trok zich terug in Nijmegen, totdat de koning van Pruisen in 1787 troepen stuurde om de orde te herstellen. Deze deed dat op verzoek van zijn zus Wilhelmina, de vrouw van de stadhouder. De vrijkorpsen van de patriotten waren geen partij voor de goed getrainde Pruisische soldaten. Acht jaar later (1795) kwam er alsnog een einde aan de Republiek, toen de revolutionaire Fransen de (ondergrondse) patriotten te hulp kwamen om het oude regime ten val te brengen.

Opdracht 1

Canon: De patriotten
Ga naar de website entoen.nu en lees de tekst bij het canonvenster:

De patriotten 1780 – 1795, Crisis in de Republiek

Rechts naast de tekst kun je op een aantal afbeeldingen klikken.

Bekijk in ieder geval:

• de Vensterplaat De Patriotten
• afbeelding plus tekst over Joan Derk van de Capellen
• de Canon-clip voortgezet onderwijs
• de Beeldbankclip: De Patriotten
• de Beeldbankclip: Revolutie in Nederland.

Gebruik de informatie voor het beantwoorden van de vragen.

1. Tegen welk land voerde de Republiek tussen 1780 en 1784 oorlog?
   1. Engeland
   2. Frankrijk
   3. Spanje

2. Hoe heette de stadhouder van de Republiek in 1780?
   1. Willem IV
   2. Willem V
   3. Willem VI
3. Hoe heette het pamflet dat op 26 september in 1781 werd verspreid?
   1. ‘Aan de stadhouder van Nederland’
   2. ‘Aan het volk van de Republiek der Nederlanden’
   3. ‘Aan het volk van Nederland’
4. Hoe werden de aanhangers van stadhouder Willem V wel genoemd?
   1. Patriotten
   2. Orangisten
   3. Hollanders
5. Hoe werden de verenigingen van gewapende burgers genoemd die door de patriotten werden opgericht?
   1. patriotkorpsen
   2. republiekkorpsen
   3. vrijkorpsen
6. Welk koning kwam Willem V in 1787 te hulp om de orde te herstellen?
   1. koning van Pruisen
   2. koning van Engeland
   3. koning van Frankrijk
7. Uit welk land kwam het leger dat de Republiek in 1794 binnentrok?
   1. Frankrijk
   2. Pruisen
   3. Engeland
8. Welke naam krijgt de Republiek na 1795?
   1. Republiek der Verenigde Nederlanden
   2. Hollandse Republiek
   3. Bataafse Republiek

Opdracht 2

De patriotten

In de periode 1780-1795 waren er twee kampen ontstaan. Aan de ene kant stonden de aanhangers van stadhouder Willem V (de orangisten) en aan de andere kant de patriotten.

Beantwoord de volgende vragen:

1. Wat was, volgens jullie, het grootste twistpunt tussen de orangisten en de patriotten?

In de tweede helft van de 18e eeuw kwamen niet alleen in Nederland burgers in opstand tegen de machthebbers. De tweede helft van de 18e eeuw is ook de periode van de Amerikaanse Revolutie en de Franse Revolutie.

2. Vergelijk het verzet van de patriotten tegen de stadhouder met het verzet tijdens de Franse Revolutie en de Amerikaanse Revolutie. Zie je overeenkomsten? Zie je ook verschillen?

De patriotten werden beïnvloed door de ideeën van de Franse verlichtingsdenkers.

3. Geef een voorbeeld waaruit dat blijkt.

Opdracht 3

Veldslag in de Gentse straten 1789

In maart 1798 ontvangt het bestuur in Brabant een lijst met handtekeningen van verschillende Brabantse bestuurders die ten overstaan van burgers de volgende eed hebben afgelegd:

“Ik verklaar een onveranderlijke afkeer te hebben tegen het stadhouderschap, de aristocratie en de regeringloosheid.”

Aan de hand van deze bron kun je concluderen dat in 1798 de bestuurders in Brabant beïnvloed zijn door het gedachtegoed van de democratische revoluties. Leg dit uit.